W dniach 27–30 marca 2025 roku przedstawiciele naszego uniwersytetu wzięli udział w międzynarodowym seminarium pt. „Ślady Pamięci. Ofiary i ich sprawcy. Reżim nazistowski w Niemczech w latach 1933–1945”, zorganizowanym przez Stowarzyszenie Kultury Pamięci „Vestigia Memoriae” oraz Studencko-Doktoranckie Koło Naukowe „Phronesis”.

Dzień 1 i 2. Inauguracja i wizyta w Sachsenhausen

Pierwszego dnia uczestnicy wzięli udział w jubileuszowym wydarzeniu upamiętniającym 20-lecie otwarcia Pomnika Pomordowanych Żydów Europy oraz 25-lecie działalności fundacji Stiftung Denkmal. Uroczystość odbyła się w berlińskim Theater im Delphi i stanowiła ważny głos w debacie nad znaczeniem pamięci historycznej we współczesnym społeczeństwie.

Drugiego dnia odwiedzono Gedenkstätte Deutscher Widerstand, czyli miejsce poświęcone niemieckiemu ruchowi oporu wobec narodowego socjalizmu, a także Gedenkstätte Stille Helden, gdzie poznano losy osób ratujących Żydów w okupowanej Europie. Kulminacją dnia była wizyta w Gedenkstätte und Museum Sachsenhausen – byłym obozie koncentracyjnym. Uczestnicy zapoznali się z historią miejsca, systemem obozowym III Rzeszy oraz dramatycznymi losami osób więzionych i mordowanych przez nazistowski aparat terroru.

W szczególny sposób uczczono pamięć polskich ofiar – zapalono znicze w miejscach pamięci gen. Stefana „Grota” Roweckiego, gen. Bolesława Roi, krakowskich profesorów oraz duchownych katolickich, którzy trafili do Sachsenhausen w wyniku niemieckich represji.

Dzień 3. Konferencja w Wannsee, Muzeum Topografii Terroru i miejsca pamięci

Trzeci dzień rozpoczął się wizytą w Domu Konferencji w Wannsee. To właśnie w tym budynku, 20 stycznia 1942 roku, doszło do jednej z najważniejszych narad w historii III Rzeszy. W trakcie tzw. Konferencji w Wannsee, 15 wysokich rangą urzędników SS i przedstawicieli niemieckich ministerstw, z Reinhardem Heydrichem na czele, ustaliło techniczne szczegóły realizacji planu „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” – masowej eksterminacji ludności żydowskiej z okupowanych terytoriów Europy. Willa, dziś mieszcząca centrum dokumentacyjne i ekspozycję stałą, ukazuje tragiczny kontrast między pięknem architektury a mrokiem decyzji, które w niej zapadły.

Następnie delegacja odwiedziła Pomnik Pomordowanych Romów i Sinti. Ten symboliczny monument, zaprojektowany przez Dani Karavana, upamiętnia kolejną grupę ofiar nazistowskiego ludobójstwa. Romowie i Sinti padli ofiarą polityki rasowej III Rzeszy – wielu z nich zostało deportowanych, osadzonych w obozach koncentracyjnych i zamordowanych. Pomnik składa się z ciemnej tafli wody, w której codziennie umieszczany jest świeży kwiat. Jego prostota i głęboka symbolika wywołują refleksję nad losem tej zapomnianej grupy ofiar.

Kolejnym punktem programu było zwiedzanie Muzeum Topografii Terroru – miejsca, w którym mieściła się niegdyś centrala Gestapo, Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy oraz dowództwo SS. Wystawa stała ukazuje rozwój aparatu represji III Rzeszy oraz jego wpływ na okupowane kraje Europy. Uczestnicy poznali wiele poruszających historii, uwiecznionych na zdjęciach, dokumentach i relacjach świadków. Szczególne wrażenie wywarły fotografie wykonane z ukrycia, dokumentujące brutalność i masowy charakter egzekucji oraz deportacji. W muzeum zaprezentowana została także wystawa czasowa pt. „Reinhard Heydrich. Karriere und Gewalt”, poświęcona postaci jednego z najgroźniejszych funkcjonariuszy SS i kluczowego architekta Holocaustu.

Ostatnim punktem dnia był Pomnik Pomordowanych Żydów Europy – jedna z najbardziej znanych instalacji upamiętniających Holocaust. Składający się z 2711 betonowych bloków różnej wysokości, pomnik został zaprojektowany przez Petera Eisenmana. U jego podnóża mieści się Centrum Informacyjne, gdzie uczestnicy mogli zapoznać się z historiami indywidualnych ofiar, ich korespondencją oraz dokumentami opisującymi losy rodzin żydowskich z całej Europy.

Zakończenie seminarium

Na zakończenie seminarium odbyło się wspólne podsumowanie zdobytej wiedzy i refleksji. Uczestnicy mieli możliwość wspólnej dyskusji na temat pamięci historycznej, roli świadectwa oraz wyzwań stojących przed współczesną edukacją historyczną. Wszyscy uczestnicy na koniec seminarium otrzymali oficjalne zaświadczenia uczestnictwa. Seminarium zwieńczyła uroczysta kolacja, która stała się okazją do dalszych rozmów i wymiany wrażeń z intensywnych, pełnych emocji dni.

Wyjazd ten był niezwykle wartościowym doświadczeniem – intelektualnym, edukacyjnym i emocjonalnym. Uczestnictwo w nim pozwoliło nie tylko pogłębić wiedzę historyczną, ale również zrozumieć znaczenie pamięci o ofiarach systemowych zbrodni i odpowiedzialności za jej przekazywanie kolejnym pokoleniom.